Dezenformasyon/Disinformation
Dezenformasyon, kitleleri yanıltma, yönlendirme ve suistimal etme hedefi taşır. Eksik, yanıltıcı ya da tamamen uydurma bilgilerin üretilmesini ve yayılmasını ifade eder.
Misenformasyon/Misinformation
Misenformasyon, basitçe yanlış bilgi anlamına gelir. Ancak bu yanlış bilginin üretilmesinde kasıtlı bir yanıltma amacı yoktur. Yani, bilgiyi paylaşan kişi genellikle bilginin yanlış olduğunun farkında değildir ve iyi niyetle paylaşım yapar.
Malenformasyon/Malinformation
Malenformasyon, doğru bir bilginin, zarar vermek amacıyla kasıtlı olarak kullanılması veya yayılmasıdır. Yani, bir bilgi doğru olsa bile, yanlış bir bağlamda veya kötü niyetle kullanıldığında malenformasyon oluşur.
Post-Truth
Post-truth ya da Türkçe karşılıklarıyla gerçeklik sonrası, hakikat sonrası gibi ifade edilen bu kavram, günümüzde sıkça duyduğumuz ve toplumsal hayatımızı derinden etkileyen bir olguyu ifade eder.
Basitçe açıklamak gerekirse: Post-truth, insanların bir konuda karar verirken veya bir konu hakkında kanaat getirirken nesnel gerçekler yerine kişisel duygular, inançlar ve algılar tarafından daha fazla etkilenmesi durumudur. Yani, doğru veya yanlış olmasına bakılmaksızın, bir bilgiye inanmak kişinin kendi duygusal tepkileriyle daha yakından ilişkili hale gelir.
Kliktivizm
Kliktivizm, günümüzde sosyal medyanın yaygınlaşmasıyla birlikte ortaya çıkan ve sıkça kullanılan bir terimdir. “Tıklayarak aktivizm” olarak da çevrilebilecek bu kavram, internet üzerinden, genellikle sosyal medya platformları aracılığıyla gerçekleştirilen, minimum çaba gerektiren ve çoğunlukla sanal bir destek içeren aktivist eylemleri ifade eder.
Hoperasyon
Hoperasyon, belirli bir amaçla, genellikle kamuoyunu manipüle etmek veya belirli bir görüşü yaymak için düzenlenen, organize bir bilgi operasyonudur. Bu operasyonlar, genellikle sosyal medya, haber siteleri ve diğer iletişim araçları üzerinden gerçekleştirilir.
Trol/Troll
Trol, internet ortamında genellikle başkalarını kızdırmak, tartışma çıkarmak veya dikkat çekmek amacıyla provokatif, incitici veya anlamsız yorumlar yapan kişilere verilen genel bir isimdir. Troller, genellikle ironik veya alaycı bir üslup kullanır ve tartışmaları daha da alevlendirmek için çaba gösterirler.
Sahte Haber/Fake News
Fake news veya Türkçe karşılığıyla sahte haber, kasıtlı olarak yanlış veya yanıltıcı bilgi içeren, gerçekmiş gibi sunulan haberlere verilen genel bir isimdir. Bu haberler, genellikle sosyal medya, haber siteleri ve diğer iletişim araçları üzerinden hızla yayılır ve kamuoyunu manipüle etmek, siyasi amaçlara hizmet etmek veya ekonomik çıkar elde etmek gibi farklı amaçlarla kullanılabilir.
Tık Tuzağı/Clickbait
Clickbait, Türkçe karşılığıyla tık tuzağı, kullanıcıları bir bağlantıya tıklamaya teşvik etmek için tasarlanmış, abartılı, dikkat çekici ve genellikle yanıltıcı başlıklar veya küçük resim bağlantıları kullanan bir tür yanıltıcı reklam biçimidir. Bu başlıklar, içeriğin aslında ne kadar ilgi çekici veya bilgilendirici olduğundan ziyade, merak uyandırmak ve tıklanma sayılarını artırmak amacıyla oluşturulur.
Derin Sahte/Deepfake
Deepfake, “deep learning” (derin öğrenme) ve “fake” (sahte) kelimelerinin birleşiminden oluşan, yapay zeka kullanılarak oluşturulan sahte videolar veya ses kayıtlarıdır. Bu teknoloji sayesinde, bir kişinin yüzü veya sesi, başka bir kişinin üzerine gerçekçi bir şekilde yerleştirilebiliyor. Yani, bir kişi hiç yapmadığı bir şeyi yapıyormuş gibi gösterilebiliyor.
Yankı Odası/Echo Champer
Echo chamber veya Türkçe karşılığı yankı odası, bir kişinin kendi inançlarını, fikirlerini veya görüşlerini sürekli olarak doğrulayan ve pekiştiren bir bilgi ortamıdır. Bu ortamda, farklı görüşlere yer verilmez ve kişi yalnızca kendi inandığı şeyleri duyar. Bu durum, kişinin bilgiye erişimini sınırlar ve objektif bir bakış açısı geliştirmesini engeller.
Filtre Balonu/Filter Bubble
Filtre balonu, kişiselleştirilmiş algoritmalar sayesinde kullanıcıların yalnızca kendi ilgi alanlarına ve görüşlerine uygun içeriklerle karşılaşmasını ifade eden bir kavramdır. Bu durum, kullanıcıların sanki bir balonun içindeymiş gibi, kendi görüşlerinin bir yankısını sürekli olarak duymasına ve farklı düşüncelere maruz kalmamasına neden olur.
Doğrulama Yanlılığı/Confirmation Bias
Doğrulama yanlılığı veya teyit yanlılığı, insanların kendi inançlarını, düşüncelerini ve varsayımlarını destekleyen ya da teyit eden bilgileri kayırma, dikkate alma ve öne çıkarma eğilimidir. Başka bir deyişle, insanlar kendi düşüncelerine uygun olan bilgileri arar ve bulurken, onlara zıt düşen bilgileri görmezden gelme veya reddetme eğilimindedir.
Bilişsel Çelişki/Cognitive Dissonance
Bilişsel çelişki (cognitive dissonance), bir kişinin sahip olduğu iki veya daha fazla inanç, düşünce veya davranışın birbirleriyle uyuşmaması durumudur. Bu uyumsuzluk, kişiye psikolojik rahatsızlık yaşatır ve onu bu çelişkiyi azaltmak için çeşitli stratejiler geliştirmeye yönlendirir.
Gerçek Kontrolü/Fact-Checking
Gerçek kontrolü, bir iddianın, haberin veya bilginin doğruluğunu, tarafsız ve sistematik bir şekilde araştırarak doğrulama veya çürütme sürecidir. Günümüzde, özellikle sosyal medya ve internetin yaygınlaşmasıyla birlikte, yanlış bilgilerin hızla yayılması büyük bir sorun haline gelmiştir. Gerçek kontrolü, bu yanlış bilgilerin yayılmasını önlemek ve kamuoyunu doğru bilgilendirmek amacıyla yapılan önemli bir çalışmadır.
Medya Okuryazarlığı/Media Literacy
Medya okuryazarlığı, günümüzde artan bilgi bombardımanı karşısında kritik bir düşünce becerisidir. Basitçe söylemek gerekirse, medya okuryazarlığı, farklı medya türlerine (gazete, televizyon, internet, sosyal medya vb.) erişebilme, bu içerikleri analiz edebilme, değerlendirebilme ve kendi medya ürünlerini üretebilme becerisidir.
Eleştirel Düşünme/Critical Thinking
Eleştirel düşünme, bir bilgi veya durum hakkında mantıklı bir şekilde değerlendirme yapma, farklı bakış açılarını göz önünde bulundurma ve sonuçlara varma sürecidir. Sadece bir bilgiyi kabul etmekle kalmaz, aynı zamanda bu bilginin doğruluğunu, güvenilirliğini ve geçerliliğini sorgulayarak kendi yargılarımızı oluşturmamıza yardımcı olur.
Astroturfing
Astroturfing, bir kişi, ürün veya politika içinsahte popülerlik yaratmak amacıyla, gerçek halka aitmiş gibi gösterilen organize bir kampanyadır. Bu terim, yapay çim örtüsü olarak bilinen Astroturf’e benzetilerek oluşturulmuştur. Astroturfing, genellikle sosyal medya, yorum siteleri, bloglar ve diğer online platformlar üzerinden gerçekleştirilir.
Botlar/Bots
Bot kısaca, belirli görevleri otomatik olarak yerine getiren bir bilgisayar programıdır. “Robot” kelimesinin kısaltması olan bot, genellikle internet üzerinde tekrarlayan ve önceden tanımlanmış işlemleri insan müdahalesi olmadan gerçekleştirir.